A música en Galicia é un ben moi prezado: encántanos cantar e bailar. Isto demostrámolo en todas esas verbenas populares que enchen a nosa xeografía cada verán (e que volvan pronto, por favor!), na importancia das orquestras e nos programas da televisión autonómica onde parece que sempre é fin de ano. É parte da nosa idiosincrasia e unha alegría para o espírito.
Hai moitísimos artistas que se encargan de fusionar todos ese elementos que forman parte da identidade desta terra chea de contrastes: as raíces celtas, o folclore, os ritmos latinos, as novas tendencias musicais… O Camiño de Santiago vertebra dalgunha maneira unha parte importante da cultura galega. Séculos de peregrinos, procedentes de todas as esquinas do mundo, converteron este percorrido espiritual nunha confluencia de saberes intelectuais de grande importancia que foron construíndo unha identidade de mestura moi particular.
O mundo moderno troca a toda velocidade e tamén trocan as motivacións para empezar unha peregrinación destas características. O actual concepto de espiritualidade non é o mesmo que anos atrás, pero as motivacións de autocoñecemento seguen a ser parecidas. Neste sentido hai cousas que se deben manter, como é a transmisión dos nosos valores culturais. Por iso parécenos interesante pór a vosa disposición unha listaxe de reprodución enchida deses artistas que foron capaces de dar unha volta ás nosas tradicións e que cremos que poden ser unha boa compañía na peregrinación ou na vida en xeral.
A idea na que se basea «Historias no Camiño» é a de pór en valor a nosa cultura co Camiño de Santiago coma fío condutor. Trátase dunha actividade beneficiaria do programa «O teu Xacobeo» da Xunta de Galicia e estamos convencidos de que nos vai traer moitas sorpresas.
Hace hoy cinco años nuestro amigo Carlos Oroza nos dejó. Lo hizo en silencio, envuelto en la dignidad que lo acompañó toda su vida. Recordamos muchos y muy buenos momentos a su lado, aquellas tardes de café y largas conversaciones en las que el poeta nos hacía soñar hablando de cualquier cosa. Lo recordamos con la alegría de acompañarlo en sus últimos años. En ellos publicamos su poesía, trabajamos juntos y nos ayudó en la difícil tarea de abrir el pensamiento y aceptar que dudar de todo lo establecido es ser un poco más libre. Nos enseñó que «En el norte hay un mar que es más alto que el cielo» y que «No hay más bondad que la que emana de la inteligencia».
Seguimos trabajando en su obra. Tres ediciones de su poesía nos acompañan ya. Un libro disco, Aute canta a Oroza, en el que Luis Eduardo Aute, con la ayuda de su buen amigo, Javier Monforte, ponen voz y música a seis poemas. Y ahora un proyecto de musical con su obra. Proyecto que cada día toma más fuerza, fiel a las metas que un día marcamos con Carlos, siguiendo su criterio: «Siempre he dicho que mis poemas eran para decir», como explica Antón Patiño en el prólogo de la nueva edición de Évame que verá la luz en próximas fechas y del que aquí adelantamos un fragmento:
No fue fácil convencer a Oroza de la necesidad de transcribir sus versos al papel para elaborar un libro. En algún momento llegó a decir que ese trasvase le producía «auténtica repugnancia». Consideraba que la vibración sonora (en el aliento comunitario que buscaba) desaparecía con la lectura en solitario. Hay una esencial dimensión libre que el poema transmite de viva voz y que luego queda en gran medida inerte sobre la superficie de la página. Oroza se sitúa en el umbral originario del hecho poético donde la dimensión oral es condición central. *
De hecho resulta muy curioso tener en las manos un libro de Oroza. Sus versos (largos como la línea del horizonte) no se doblegan con docilidad al formato libro. La exuberancia oral obliga a un formato tipográfico anómalo que invierte la vertical del libro y obliga a ponerlo en horizontal entre las manos para poder vislumbrar toda la longitud del verso en su integridad. El libro entonces se abre y despliega un inventario de lejanías, versos como peldaños de una escalera que asciende y nos lleva a un ámbito ingrávido impregnado de sugerentes imágenes.
(*) «Siempre he dicho que mis poemas eran para decir. Pero no lo niego, no son tan cerril, no me niego a que haya letra impresa, pero quiere decir que fatalmente el animal queda anémico al hacer imprenta hemos recogido un animal fuerte, y ha quedado jadeante, ha quedado extenuado ante el libro; hemos estado tratando con un animal hermosamente salvaje, un animal de la selva y, de repente, este animal se convirtió en un animal doméstico, o en un perro de caza» Revista Tropos 1 (marzo, 1971).
Desde este rincón que es la editorial, recordamos al poeta en un día como hoy, aniversario de su despedida, continuamos trabajando en su obra y nos sentimos afortunados de que siga siendo parte de nuestro quehacer de cada día.
SEMPRE OROZA
Queremos compartir con todos vosotros dos de nuestros poemas favoritos de Carlos Oroza, porque creemos que es el mejor homenaje que podemos hacerle. Sus poemas son para decir… y nosotros ponemos a vuestra disposición un recital digital. Durante este fin de semana (lunes incluido), utilizando el código «seprohibeelpaso» en el proceso de compra, podréis descargaros absolutamente gratis estas dos piezas que nos invitan a reflexionar sobre nuestro mundo.
Solo tenéis que añadir el producto a vuestro carrito de compra (sí, como si fuerais a comprarlo) y añadir el código «seprohibeelpaso». En el momento en el que finalicéis el proceso de compra recibiréis un correo electrónico para que os podáis descargar los poemas en el dispositivo que queráis.
Atopámonos nun momento clave do VII Certame de Relatos Vigo Histórico. Nunha situación normal todo o equipo de Editorial Elvira estaría a preparar con moito agarimo a gala que poñería o broche final a esta edición do noso querido certame. Para nós é un dos momentos máis especiais do ano e poder compartilo con vós é máxico.
Pero a situación xerada pola Covid‒19 complícao todo. Tendo en conta as restricións de reunión, de mobilidade e de aforo, organizar actos culturais desta magnitude é moi complicado. Ante tanta incerteza, e tamén por responsabilidade, decidimos adiar a celebración da gala para tentar que non se perda a esencia da mesma. Temos a esperanza de poder celebrala durante o primeiro trimestre do 2021 pero, como a realidade sempre supera a ficción, non o podemos asegurar.
Relatos na rúa VII, libro que reúne os relatos premiados e unha selección feita polo xurado do certame, estará á venda na propia editorial, na nosa páxina web e na vosa libraría de confianza dentro de moi pouquiño. Este ano tamén imos contar coa colaboración dos nosos amigos e amigas de Igual Arte, asociación á que se vai destinar 1 euro de cada exemplar vendido.
Sentimos moito vernos obrigados a tomar esta decisión, pero estamos seguros de que pronto poderemos celebrar estes marabillosos relatos como se merecen.
La VII Gala Vigo Histórico queda pospuesta
Nos encontramos en un momento clave del VII Certamen de Relatos Vigo Histórico. En una situación normal todo el equipo de Editorial Elvira estaría preparando con mucho cariño la gala que pondría el broche final a esta edición de nuestro querido certamen. Para nosotros es uno de los momentos más especiales del año y poder compartirlo con todos vosotros es mágico.
Pero la situación generada por la Covid‒19 todo lo complica. Teniendo en cuenta las restricciones de reunión, de movilidad y de aforo, organizar actos culturales de esta magnitud es muy complicado. Ante tanta incertidumbre, y también por responsabilidad, hemos decidido posponer la celebración de la gala para intentar que no se pierda la esencia de la misma. Tenemos la esperanza de poder celebrarla durante el primer trimestre del 2021 pero, como la realidad siempre supera la ficción, no lo podemos asegurar.
Relatos na rúa VII, libro que reúne los relatos premiados y una selección hecha por el jurado del certamen, estará a la venta en la propia editorial, en nuestra página web y en vuestra librería de confianza dentro de muy poquito. Este año también contaremos con la colaboración de nuestros amigos y amigas de Igual Arte, asociación a la que se destinará 1 euro de cada ejemplar vendido.
Sentimos mucho vernos obligados a tomar esta decisión, pero estamos seguros de que pronto podremos celebrar estos maravillosos relatos como se merecen.
Historias no Camiño é un certame de relatos do que vai saír un libro moi fermoso. E tamén é unha actividade dentro do programa «O teu Xacobeo» organizado pola Xunta de Galicia para promocionar o Camiño de Santiago coma un piar fundamental da cultura galega. Dende a Editorial Elvira queremos aproveitar o contexto deste concurso literario para darvos algúns consellos que poden ser de moita utilidade a quen queiran comezar a peregrinación.
Unha das cuestións máis importantes para unha persoa que querer empezar a súa peregrinación é organizar ben a súa mochila. Non debe exceder os 10/12 quilos de peso, incluíndo mudas de roupa que sexan lixeiras e de limpeza sinxela, o saco de durmir, os produtos de aseo persoal, a documentación pertinente (incluída a credencial de peregrinación) e, moi importante, unha cantimplora para manter a hidratación corporal. Pero, se decides embarcarte na aventura de facer o Camiño de Santiago, tes que ter en conta que hai unha serie de cousas que non estaría de máis ter presentes na túa equipaxe.
Unha funda de almofada. Pode parecer un pouco tolo, pero se vas durmir en albergues. Agradeceralo.
Tapóns para as orellas. Para non ter que preocuparte dos ruídos que te rodean mentres dormes e así poder descansar en condicións. Un anteface para durmir quizais tampouco estea de máis.
Un pequeno lote de primeiros auxilios. Non esquezas meter vaselina para os pés (que deberás usar SEMPRE despois da ducha e antes de durmir) e algún produto antifricción para evitar as rozaduras. Tamén é importante levar protección solar.
Algún obxecto reflector (pulseira, adhesivo na mochila, chaleco…) para utilizar os días nos que haxa pouca visibilidade.
Un chifre. É moi posible que non o teñas que usar, pero pode ser de moita utilidade se tes algún accidente.
Un poncho impermeable ou chuvasqueiro lixeiro. Dá igual a estación do ano na que inicies o Camiño, a choiva pode sorprenderche en calquera momento.
Bolsas de plástico. Serviranche para acumular a roupa usada, para recoller os teus residuos (é moi importante manter limpo o Camiño) e mesmo para forrar a mochila se se pon a chover.
Toallas de microfibra. Non ocupan, non pesan e secan moi rápido. Son perfectas para o Camiño e para unha chea de actividades físicas.
Navalla multiusos (ou derivados). Non ocupa nada e pode sacarte de moitos apuros.
Unha carga extra para o teléfono móbil. Facer o Camiño debería ser o momento ideal para desconectar dos nosos enganches tecnolóxicos, pero o teléfono móbil converteuse nun indispensable para moitas cousas (tomar notas, fotografar momentos, usar a lanterna…) e xa que o levamos, pois mellor telo cargado.
Xa vos dixemos que Historias no Camiño é moito máis que un novo certame de relatos. É unha actividade que forma parte do programa «O teu Xacobeo» da Xunta de Galicia e que ten como obxectivo promocionar e pór en valor o Camiño de Santiago como un ben cultural que nos pertenece a todos e a todas. O Xacobeo 2021 vai ser algo estraño; por iso, ademais de animarvos a participar con vosos relatos en Historias no Camiño, queremos facilitarlles a vida a todas esas persoas que, a pesar das adversidades, están a pensar en facer o Camiño e se queren preparar física e mentalmente.
Se decidiches peregrinar ata Santiago de Compostela, prepárate para vivir unha experiencia transformadora que vai marcar a túa vida para sempre. Ten en conta que o Camiño de Santiago está cheo de historia, de lendas e de segredos esperando a ser descubertos.
Pero antes de empezar a marcha non debes esquecer algunhas cousas básicas:
Elixe o Camiño que máis se adapte ás túas necesidades, tendo en conta o tempo que queres investir e as túas capacidades físicas. Se é a túa primeira vez, quizáis o Camiño Francés sexa a mellor opción. Ao ser o máis popular ten máis servizos e está mellor sinalizado.
Ponte en contacto coa Asociación de Amigos do Camiño máis próxima para que te informen ben de todo e che faciliten a credencial, que é a identificación oficial do peregrino coa que terás acceso aos albergues e á ansiada Compostela.
Un pouquiño de preparación física nunca está de máis. Se non tes por costume camiñar moito, é posible que o Camiño te frustre e non poidas gozalo como desexas. Os expertos recomendan empezar a prepararse dous meses antes.
Non é boa idea estrear calzado. Leva sempre botas, zapatillas de deporte, sandalias… especiais para camiñar e que xa estean usadas e adaptadas aos teus pés. O obxectivo é evitar as bochas e as rozaduras que poden converterse nun auténtico calvario. Lembra tamén que o mellor é ducharse pola noite, unta os pés con vaselina ou crema hidratante e utilizar calcetíns de calidade e sen costuras.
Á hora de preparar a túa mochila, énchea só coas cousas estritamente necesarias (se son de secado rápido mellor), tendo moi presente que non debe superar os 10 kg de peso. Aínda que a idea é non usalo moito, unha batería externa para o móbil nunca está de máis e un caderno no que apuntar as túas cousas, tampouco.
Leva SEMPRE auga e algo de comida (os froitos secos, chocolate e as barritas de cereais son perfectos).
Non ensucies o Camiño. Leva contigo unha bolsa de plástico na que poder acumular os teus desfeitos para tiralos ao lixo en canto termines a etapa.
Goza do proceso e respecta o Camiño. Isto non é nin unha competición, nin unha festa. Aproveita toda a aprendizaxe que che ofrece a peregrinaxe.
Esta tempada traémosvos tres novidades ben frescas e perfectas para estos momentos de reclutamento por choivas e covid. Debaixo da mantiña e con unha boa lectura todo pasa mellor.
Esta temporada os traemos tres novedades fresquísimas y perfectas para estos momentos de reclutamiento por lluvias y covid. Debajo de la manta y con una buena lectura todo pasa mejor.
Libro dos lugares 2
Antón Patiño
Libro dos lugares desenvolve unha aventura literaria en liberdade. Unha viaxe aos lugares imantados, itinerarios dos encontros nunha fusión de xéneros.
Un remuíño de relatos que nos levan á arte, á literatura e á vida. Esculcas de pulsión creativa, pensamento imaxinativo, itinerario do devalo vital. Ensaio, poesía, crónica, narrativa, memoria, soño… Que vén ser o Libro dos lugares?
«Esta obra, ensaio ascensional, vén ser o que Gaston Bachelard chamaría «a transfiguración do peso en luz». Enterrádeme de pé no Libro dos Lugares».
Manuel Rivas
Presentación:
Xoves, 29 de outubro do 2020 | 18:30 horas | CGAC (Santiago de Compostela)
Aforo moi limitado. Precísase inscripción mandando un mail co nome, apelidos e télefono de contacto a cgac.prensa@xunta.gal
O avó Breixo acaba de morrer. A súa neta María lémbrao aproveitando os fíos de néboa que permanecían na memoria del, recuperando as andanzas súas, da avoa Xona e demais membros da familia. Dálles voz e déixaos que falen de cadaquén. O resultado ás veces é «delicado»:
Breixo: Meu fillo Ighnasio traballando comigho? É un lacasán!
Ignacio: Amólame traballar por dous…
Breixo: Me fillo Fransisco? É un fillo do demo!
Francisco: Poida…
Breixo: Á miña muller non lle vira o rumbo nin unha ghalerna!
Xona: Cagho na nai que os botou a todos!
Con humor rentranqueiro, a narradora percorre historias, anécdotas e soños da sú saga familiar.
Presentación:
Mércores, 28 de outubro do 2020 | 20:30 horas | Aula D (Vigo)
Aforo moi limitado. Precísase inscripción mandando un mail co nome, apelidos e télefono de contacto a editorialelvira@gmail.com
1598: La peste en Vigo. El secreto del reclinatorio del prior
Antonio Giráldez
Siempre he disfrutado reconstruyendo el pasado y esta vez el azar me llevó a él. Husmeando en una almoneda próxima a la praza da Constitución, encontré a buen precio un viejo misal. Al pasar sus páginas, descubrí un pergamino plegado. Al leerlo, comprendí que era parte de un diario fechado en 1598 firmado por Gregorio Servido, prior de la Colegiata de Vigo.
El pergamino daba fe de una época aciaga en nuestra ciudad y era la primera pieza de un puzle que me llevó a Portugal. Allí, además de saber de aspectos poco conocidos de la guerra contra Napoleón, encontré la crónica más antigua de Vigo escrita por el prior de la Colegiata y guardada celosamente en un cajoncillo de su reclinatorio. El reclinatorio había salido del templo mientras duraron las obras de reconstrucción tras la explosión de un polvorín en 1813, pero nunca había regresado.
Cuando revivía con el prior los años de hambre, guerra y peste de finales del siglo XVI, me di cuenta de que yo también, en 2020, estaba siendo testigo de otra epidemia que azotaba nuestra ciudad, el coronavirus.
En el otoño de 1598, la peste hizo estragos en Vigo. Las calles estaban vacías, los mercados cerrados, y el Juez, que era como entonces se llamaba el alcalde, ordenó que nos alejáramos unos de otros. En la primavera de 2020, la consigna de las autoridades también era que nos separáramos unos de otros y los vecinos apenas salían de sus casas. Sorprendentemente, mi testimonio se parecía mucho al que había dejado escrito hace más de cuatrocientos años Gregorio Servido.
Presentaciones:
Martes, 03 de noviembre de 2020 | 19:00 horas | Auditorio do Concello de Vigo
Aforo muy limitado. Se necesita inscripción mandando un mail con nombre, apellidos y teléfono de contacto a editorialelvira@gmail.com
Miércoles, 11 de noviembre de 2020 | 20:00 horas | Aula D
Aforo muy limitado. Se necesita inscripción mandando un mail con nombre, apellidos y teléfono de contacto a editorialelvira@gmail.com
Historias no Camiño é un proxecto que forma parte do programa O teu Xacobeo da Xunta de Galicia. Un proxecto no que queremos poñer en valor toda a creatividade literaria e artística que agroma da nosa lingua e do noso folclore. Un proxecto que nos ilusiona moito porque somos uns namorados do Camiño de Santiago e queremos que o Xacobeo 2021 supere toda esta virtualidade na que nos vemos obrigados a vivir.
No recanto máis occidental da Península Ibérica está Galiza. A nosa Galiza. Terra de tradicións Celtas, de Revoltas Irmandiñas, de lendas e meigas, de rías e ríos, de cen maneiras distintas de nomear a choiva… si, a nosa Galiza. Ese lugar onde o pagán e o relixioso case se fusionan en cada cruceiro.
E no corazón dese anaquiño de terra hai unha xoia que é un templo de pedra rodeado de acibecharías e dunha mística moi particular. As torres da Catedral de Santiago coroan unha cidade chea de historia e presiden un horizonte de rúas de granito, carriza, estudantes e peregrinos que chegan desde moitos recunchos do mundo para abrazar o Santo.
Temos tamén as dobraxes da televisión autonómica, os anuncios dun famoso supermercado, a Xeración Nós, a natureza húmida e indómita, as bateas, a morriña, as orquestras de música, os hórreos, as campás de Bastabales… e o Camiño de Santiago como peza angular do intercambio cultural. Todo isto retroalimentándose na nosa psique e construíndo unha identidade moi particular.
Non sabemos o que nos vai deparar este Ano Santo Xacobeo, o que si sabemos é que hai historias moi diversas no Camiño e que merecen ser contadas. Queremos coñecelas, gozalas, compartilas e conseguir que perduren no tempo reuníndoas nun libro moi especial.Historias no Camiño é moito máis ca un certame de relatos; é toda unha declaración de intencións. Historias no Camiño nace da absoluta convicción de que o Camiño de Santiago vertebra Galiza, é CULTURA (así, en maiúsculas) e a cultura hai que defendela.
Na nosa opinión escribir tamén é unha viaxe, por iso animámosvos a participar cos vosos relatos en Historias no Camiño. O tema dos relatos é absolutamente libre, pero é fundamental que na historia haxa un protagonismo real do Camiño de Santiago. Non hai que esquecer que o obxectivo deste proxecto, dentro do programa O teu Xacobeo, é promover o Camiño e a súa esencia, destacando a súa riqueza natural e humana.
Todas aquelas persoas interesadas en participar en Historias no Camiño, poden acceder as bases do certame no seguinte botón:
Dos mil veinte: han pasado más de cuarenta años desde que un Antón Patiño universitario creó Esquizoide. Cuarenta años en los que las vanguardias culturales se han ido retroalimentando en los márgenes institucionales. Cuarenta años en los que el mensaje de esta rareza de la «banda deseñada galega» no solo no ha perdido fuerza, sino que es más actual que nunca.
La idea de reeditar Esquizoide surge como una chispa en el contexto de Caosmos, una retrospectiva de la obra de Antón Patiño que comienza precisamente en su adolescencia. Tener tan a mano al artista nos permite mirarlo de cerca, ahondar en lo esencial de su mente y, por supuesto, de Esquizoide.
Esquizoide es una obra editada en 1978. ¿Quién es Antón Patiño cuando se crea Esquizoide?
En ese momento tenía veintiún años y era un adolescente comprometido con la realidad social compleja después de la dictadura, con un clima asfixiante por la falta de libertades todavía muy reciente. Entonces tenía un comportamiento muy crítico, una posición muy inquieta. Leía muchas cosas, hacía muchas actividades distintas: fotografía, dibujo, escritura automática, poesía, muchas lecturas… Hombre, la ventaja era tener la librería de mis padres y el propio domicilio, mi desordenado cuarto adolescente allí; tenía acceso a mucho material cultural. Era un adolescente cargado de sueños y con el pensamiento en una dimensión utópica de transformación, de generar otros mundos alternativos a la mediocridad del ambiente, al miedo interiorizado, a esa sensación ruin y claustrofóbica, a esa larga enfermedad moral que representó el franquismo.
Teniendo en cuenta esa transformación, ¿quién es Antón Patiño a día de hoy? ¿Te sigues sintiendo representado por este trabajo?
La cartografía, las coordinadas del adolescente son muy revolucionarias, muy radicales, muy de ensoñamientos, de pensar que se puede cambiar realmente el mundo. Hay cosas que azotan a la vida privada, a la realidad que puede tener cada uno y luego otras que tienen una dimensión ya colectiva.
Ahora creo que, viendo con distancia ese estrato biográfico de mi adolescencia, muchos de esos sueños y utopías siguen presentes. Sigo luchando y peleando por muchas de esas cosas. No he renunciado a esos sueños en el plano individual; en el plano colectivo sí que es más complejo, porque no siempre hay una adecuación entre lo que son las posibilidades de cambio individual y las colectivas, eso depende de los procesos históricos, de las luchas culturales, de las distintas correlaciones de fuerzas que existen… y no siempre conseguimos sacar las cosas adelante de manera colectiva.
Pero en conjunto, en ese tête á tête con la etapa adolescente, me encuentro bastante bien.
Partiendo de esa realidad adolescente en un contexto determinado, Esquizoide se presenta como una reivindicación… ¿Cuál es esa reivindicación?
Esquizoide nace con la idea de llevar el espacio del cómic, hacia otra dimensión. Hay que tener en cuenta que los referentes que se valoraban en ese momento eran sobre todo del cómic francés: Corbin, Druillet, Moebius… que también me interesaban mucho, pero yo quería hacer más oxigenante y que encajara con lo que yo entendía que era el legado de las vanguardias históricas en el periodismo, dadaísmo, expresionismo, la pintura de acción americana, el letrismo… Además tenía la referencia de mi primo Raimundo Patiño, que fue un pionero junto con Xaquín Marín y otros. Yo me sitúo en esa línea de ruptura que incorpora un medio de comunicación de masas como puede ser el cómic para introducirle elementos de tensión vanguardista propios de las artes visuales. Me sitúo en la fotografía, en la fotografía experimental, en la fotografía manipulada con colores, el grafismo, la serigrafía, el pop… ese mundo escindido de la abstracción pictórica y gráfica. Con todo esto hice una amalgama y salió esto. La idea era impulsarlo hacia un cómic abstracto, liberado, digamos, de la narración y de la dependencia de la palabra. O sea, jugar con la sintaxis del cómic para llevarlo a otra dimensión.
En aquel momento fue un poco incomprendido, es cierto. Fuera de España bien, sobre todo en los espacios de libertad que podían ser los libros de artistas y el mail art (arte por correo) que era un elemento de comunicación internacional que me puso en contacto con muy buenos corresponsales en Alemania, Estados Unidos, Italia, Holanda… dentro del mundo fluxus y posfluxus de la vanguardia europea y americana. Pero en España la verdad es que hubo cierto rechazo. Desde Galicia se consideraba una oportunidad perdida para el cómic gallego, cuando todo lo que está escrito ahí es en gallego, si hay algo de palabra está en gallego. Trataba de explicar la censura con personajes amordazados que hablan, pero que no se entiende bien lo que dicen, para reflejar también ese mundo del ruido moderno, de la visualidad simultánea, del mundo urbano… hay muchas cosas presentes en el cómic.
Por lo que estoy viendo en función de la reedición, el cómic esta siendo bien recibido, ahora se entiende mejor. En este sentido decía Deleuze siguiendo a Proust que un artista habla en un idioma futuro. Y efectivamente, la vanguardia de hace cuatro décadas pasa a ser una propuesta que se incorpora con naturalidad hoy en día.
Desde la disidencia de la vanguardia cultural y desde la disidencia política que puede tener Esquizoide, ¿cómo se podría colocar en la actualidad? ¿Cómo crees que podría encajar el mensaje de este cómic en las nuevas generaciones?
Desde el punto de vista político el mensaje de Esquizoide está censurado y tal vez con razón, porque hay momentos muy fuertes, poco menos que la defensa de la lucha armada. Hoy en día muchos de los contenidos que hay ahí encriptados no serían asumibles desde un punto de vista razonable. Expresa ese momento de lucha contra la dictadura, la situación de que todo lo que se dice está casi prohibido. Es un grito en defensa de la marginalidad psicológica, de las libertades y de todo lo que está fuera de la ley, en el contexto de una sociedad administrada que no deja ni un huequito para la expresividad. Hoy en día la situación es de un totalitarismo inédito en el mundo tecnológico y de la globalización. Creo que es una situación más dura y difícil que la que representaba el franquismo, porque a fin de cuentas la lucha contra la dictadura era la lucha contra un anacronismo. Y ahora luchar contra los regímenes globalitarios, contra la sociedad de control, contra la economía de la atención… es mucho más sutil y complicado.
El grito que plantea Esquizoide es contra la sociedad de control. Una defensa contra la basura y la contaminación (contaminación visual, contaminación de todo tipo). También está presente la defensa de la antipsiquiatría, que era una pieza angular de la lucha psicológica de los años sesenta y setenta, que yo creo que sigue vigente porque a medida que el mundo avanza hacia un proceso de robotización el espacio de libertad va a estar muy vinculado al patrimonio principal que tenemos los seres humanos: los sentidos. Los distintos sentidos en libertad y conexión con la naturaleza. Si nos dirigimos hacia una sociedad «pantallada» donde estamos juntos pero aislados, el virus ultraliberal va a estar actuando como elemento disuasorio. Y ahora que aparecen enemigos potentes y no visibles, se genera un nuevo estigma en relación a los encuentros humanos, a las risas compartidas y a toda esa posibilidad de las tertulias y de las dinámicas culturales humanas. La verdad es que estamos en un mundo bastante tremendo.
Es un grito visual. La posibilidad de hacer un magma de grafismos libre, muy próximo a los dibujos animados, a la animación gráfica… Está hecho como un álbum visual, una novela gráfica casi nihilista y convulsa. Dos de mis referentes eran mi primo Reimundo y Victor Moscoso (norteamericano de origen gallego). En toda su psicodelia está la huella de los dibujos animados y esa posibilidad expresiva del dibujo, de darle un dinamismo donde todo está agitado, todo es convulso y todo es como un magma…
La primera parte de Esquizoide tiene trazo grueso; la sintaxis, digamos la gramática visual, estaría en esos compartimentos negro rotundo que marcan las ventanas de las distintas viñetas. Y ahí tienes un collage. Mi estrategia es el «principio collage», donde tienes un contenedor potentísimo que es la reja y la cuadrícula, que están muy teorizadas en el arte moderno siendo un paradigma o leitmotiv en sí mismo. Además esas ventanas a la realidad funcionan como un esquema de orden, todo el desorden del adolescente aislado puedes meterlo ahí. Aparecen también referentes fotográficos a través de fotos como quemadas. Están las fotos de mis primos, de mis hermanos, de mi familia, con Menchu, acciones y happenings privados que hacíamos… y luego está la versión gráfica, dibujística de todo ese material fotográfico.
La segunda es más solitaria, pero está el desarrollo de todo ese desorden visual, de ese movimiento total de las formas orgánicas, defendiendo un ecosistema muy libre y donde todo está mezclado. Hablo mucho de la estética de la basura, de que estamos como abarrotados en la sociedad urbana. La ciudad es un espacio muy ordenado, muy geométrico, pero a lo que llegamos es a una especie de gran vertedero. Siento mucha simpatía por el desorden, así que de alguna manera ese vértice visual del vertedero, del horror vacui está muy presente.
Creo que nunca defendemos el caos de una manera definitiva porque necesitamos también esquemas de orden. Por eso el título de la exposición del CGAC: CAOSMOS, porque defiendo el caos como artista, porque es el magma mater, es la materia primera, es la fertilidad de la creatividad, pero también parto de la base de que ya existe, ya está ahí en un lenguaje de los diferentes códigos de representación y de expresión del ser humano.
Creo que las vanguardias son risas compartidas. Lo que cada generación puede aportar al mundo son las risas, experiencias hedonistas compartidas, transgresión, pirotecnia de tirar cohetes para intentar reventar todo. No creería tanto en la palabra revolución como en la revuelta. Esa revuelta que pueden hacer juntos los poetas, los pintores, los creadores de tendencias… toda esa amalgama revueltera, como cuando Rompente decía: «Ai carallo, Petrogrado, que revoltallo!». Esa sensación de que hay mucha dinamita artística para intentar humanizar este mundo deshumanizado, robótico y de las grandes multinacionales de la expropiación del alma del ser humano.
Esquizoide nace dentro de un colectivo que es el Colectivo da Imaxe. ¿Qué es? ¿Quiénes lo conformaban? ¿Como surgió este movimiento?
El Colectivo da Imaxe es un grupo interdisciplinar de cuatro amigos. Carlos X. Berride, arquitecto que murió hace unos años, Jorge Agra, que también viene del mundo del espacio y que desarrolló su labor profesional como interiorista. Hicieron muchas cosas juntos, Agra y Berride, siendo grandes creadores de diseño gráfico y de fotomontaje. Los otros miembros del Colectivo da Imaxe fuimos Menchu Lamas, la pintora, mi compañera, y yo. Nos conocimos bajo un cartel de Castelao en el bar de la facultad de Bellas Artes en Madrid y nos hicimos muy amigos. Teníamos puntos en común en la fotografía, la arquitectura, el diseño, Galicia… Empezamos a colaborar con editoriales y con convocatorias de diseño gráfico. Hicimos muchas cosas y el cómic, efectivamente, está bajo ese paraguas editorial del Colectivo da Imaxe.
En el grupo teníamos una especie de «Bauhaus» en pequeño y yo era el pintor caótico abierto a otras sensibilidades. Carlos Berride y Jorge Agra me mostraron el método: había que pensar en las distintas ideas, llegar a una conclusión y luego refutarlo. Una vez que haces un borrador y un apunte, deja de servir y tienes que tener una papelera al lado para tirar ese papel… Yo nunca tiré nada, tenía la tenía en un estado de desorden total, como si fuera el obrador de Francis Bacon más o menos.
Esquizoide es una propuesta personal, pero que nace en el contexto de la interacción y de las sinergias con Menchu Lamas, con Jorge Agra y con Carlos Berride. También en el contexto de Loia, la revista literaria que hacíamos con Lois Pereiro, su hermano Josito Pereiro, con el escritor Manuel Rivas… Y en el de Rompente, donde todo era una fiesta continúa, un carnaval. Nos lo pasábamos muy bien haciendo todo tipo de investigaciones y aventuras creativas.
Las vanguardias nacen de la gente joven, en experiencias en grupo donde la risa es un cincuenta por ciento y la otra mitad es lo que puede aportar cada uno. No digo que no haya reflexión, lecturas y estudio, pero debe ser una parte casi como privada. Lo importante es lo que cada persona puede aportar a una especie de estallido común, una reverberación rupturista.
En aquella época pensábamos que las transformaciones tenían que ser de uno mismo en primer lugar y luego en grupo, en los pequeños grupos de intervención, de activismo cultural. Es más, si tuviera que definirme de alguna manera sería activista cultural. No me encuentro en ninguna de las clasificaciones convencionales, me interesa más la idea de la mezcla. «Un hombre collage», es lo que mejor define mi posicionamiento. Considero el collage como una realidad natural de la expresión, de la vanguardia y de la modernidad. En realidad, nuestra experiencia va a ser la simultaneidad de la no linealidad, la existencia de un tiempo en el que vivimos muchas vidas porque tenemos muchos roles. La ciudad divide su vida en diferentes papeles sociales y al final somos lo que dicen que somos, porque la integridad es realmente la experiencia comunicativa. Cuando era adolescente no creía mucho en la posibilidad de que llegaran a entenderme, pero hoy en día creo que la comunicación es clave y no podemos dejar que los grandes grupos de dominación económica y política definan nuestra agenda, tenemos que definirla nosotros y no podemos dejar que nos arrebaten nuestros sentidos.
Pienso mucho en que las posibilidades emancipadoras del arte y la cultura tienen que ser defendiendo sus espacios… igual que hay espacios de la sanidad y la educación públicas, la cultura tiene que tener un acceso abierto a todas las clases sociales. Tenemos que lograr encaminarnos hacia una sociedad más igualitaria en la que la cultura sea un servicio público en sus diferentes manifestaciones. Entonces tendríamos una sociedad en la que el pensamiento crítico estaría presente y conseguiríamos apartar un poco más esa robotización de la que hablo.
En este sentido, Carlos Oroza refleja muy bien todo ese mundo también de la psicodelia, de la generación beatnik, ese mundo de los años sesenta de la lucha por las libertades que habría que retomar a día de hoy. Herbert Marcuse y Benjamin son lo que queda del pensamiento liberador de Marx con relación a las tesis del fetichismo de la mercancía. La sociedad, las nuevas generaciones tienen que tener conocimiento de esa experiencia liberadora para poder tener esas herramientas sensoriales y de activismo, de apertura a otras nuevas dimensiones, a otros mundos posibles que están en nosotros, en la prolongación de nuestros sentidos. Todo este patrimonio está precisamente en el joven Marx, el que merece la pena leer y darle una nueva vuelta al sentido de su carácter de liberación total.
Como activista cultural, ¿cómo ves el panorama actual del cómic? ¿Ves ese activismo hoy en día?
Tengo la asignatura pendiente de entrar en ese mundo de la nueva creatividad, que va muy de la mano del cómic, porque creo que es un espacio muy abierto a las sensaciones. Por un lado las sensaciones del color, ese color que está ahí como hirviendo, el color que es pura interacción porque no existen los colores aislados, sino que existe el color como relato, ese relato del color libre. Y por otro lado la geometría y el minimalismo. Aquí mismo, en Fosfatina, se han hecho propuestas muy radicales de tipo conceptual que apelan mucho a lo sensorial y donde puede haber un abanico enorme de experiencias.
Es un mundo que me interesa mucho y que voy conociendo poco a poco, además toca temas fundamentales como la potencialidad de la línea. La historia de la línea en el cómic va a tener tantas variantes como esfuerzos de la imaginación humana para construir mundos inéditos, porque el autor (que viene de augere, viene de aumentar, autor es el que aumenta), es el que contribuye a que el patrimonio humano sea enriquecido con esa nueva aportación. Porque es una palabra que viene de los romanos, como dice Ortega, autor sería el que aporta nuevos territorios al Imperio. En este caso, apartando todo tipo de aportación militar o territorial, imperialista básicamente, es al revés: es el que aporta a la imaginación común ese momento de soledad de alguien que pasa muchos meses aislado del mundo para hacer esa aportación. Porque una de las cosas que a veces no se ve cuando tenemos una novela gráfica entre las manos, son las toneladas de tiempo invertidas en esta aventura. Cuando tenemos un libro en las manos, debemos contemplar todo el trabajo de artesanía que hay ahí y que va desde el autor de los dibujos, a los libreros, pasando por el editor y la imprenta… todo ese canal del ecosistema libro (o del ecosistema editorial) es lo que hace que llegue a nuestras manos, tenemos que ser conscientes de eso.
Pensemos ahora en el color, puedo hablar de la historia del arco iris en un cómic sin usar una sola palabra. Puede tener un mensaje liberador, puede ser simplemente un canto al color cuando estalla… Se puede hacer algo totalmente nuevo y si hay una docena de autores convocados para hacer un cómic dedicado al arco iris, pues va a haber doce propuestas e itinerarios posibles de acercamiento a ese concepto.
Mezclamos ahora la línea con el color y evidentemente ya es otra propuesta. Hay tantas posibilidades que es mejor no hablar, sino ponerse manos a la obra para hacer una propuesta práctica.
¿Por qué precisamente hacer ahora esta reedición? ¿Por qué con Editorial Elvira y con Fosfatina? ¿Cuáles son tus sensaciones al recuperar este trabajo?
Esto nació de una forma sorpresiva, nació así como sin pensar, como un chispazo, hablando con Xabier Romero por teléfono, supongo que está vinculado a la exposición Caosmos en el CGAC. El director, Santi Olmo, me dijo: «Yo quiero que estén los años setenta, porque estaba en Vigo cuando hiciste aquella muestra cómica del artista adolescente». Entonces hablé con el comisario y aceptamos el reto. Fue un reto difícil porque teníamos la obligación de empezar en los setenta y ahora estamos en 2020… Lo que hicimos fue hacer años setenta, años noventa… saltamos los ochenta, ese fue el truco. Apartamos mi etapa más conocida como pintor, que es la época del carnaval, de la fiesta libertaria, de la fiesta sensual y polícroma de esa década.
El cómic está presente casi como un tótem en la exposición CAOSMOS y todo surgió en este contexto y de forma casi espontánea. Xabier dijo: «Pues esto tiene que hacerlo Rubén con Fosfatina», porque a fin de cuentas es una editorial de referencia en el cómic.
Tenemos que conseguir entre todos hacer un ecosistema vivo, orgánico, donde ese tejido de las nuevas sensibilidades y de las nuevas tendencias vaya configurando las ciudades creativas y en crecimiento. El gran Vigo tiene 500.000 habitantes, esta ciudad es una metrópolis y necesita un apoyo a la cultura para que ese ecosistema permita que las nuevas generaciones consideren que Vigo es una ciudad creativa donde las nuevas tendencias y todas las iniciativas nuevas puedan tirar hacia adelante. No todas las ciudades pueden tener un museo de Arte Contemporáneo o una biblioteca especializada en Artes Visuales, pero sí que, a partir de determinado número de habitantes, creo que la ciudad tienen la obligación, la responsabilidad política de conseguir y permitir que esas plantas crezcan, que ese ecosistema vivo aparezca. En este sentido, creo que las editoriales Fosfatina y Elvira están muy vinculadas a la tierra, al material autóctono, al sedimento de la creatividad rebelde como un sismógrafo que registra lo que está pasando aquí y eso se tiene que transmitir. Ese fluir, ese termómetro en relación con las nuevas sensibilidades, no puede estar arraigado en el poder. Es una porción subversiva, porque estamos buscando nuevas formas de vida. Un espacio de libertad creativa que va a coincidir con lo que le gustaría a Carlos Oroza que es «la verdadera vida». La verdadera vida es la que hacen las clases subalternas, la invención de la creatividad que diría Michel Fartzoff, otro gran representante de la microfísica del poder, de la resistencia de las sociedades, de las celdas de hierro de la razón dominante.
Estamos tomando oxígeno en los espacios de libertad, en las grietas que permite el sistema. Pero la creatividad humana es infinita y son muchas las posibilidades de ese legado cultural que supone la conexión intergeneracional de las vanguardias. Podemos hablar Luis Seoane e de Arturo Souto, podemos hablar de Brais Pinto y de Méndez Ferrín, de Reimundo, del «novo cinema galego» que es una realidad en ebullición en todo el mundo, una realidad que está mostrando la creatividad gallega porque existe una mirada específica desde esta orilla atlántica. Es una dimensión de los procesos culturales vinculada a una naturaleza, a una geografía, a un ecosistema climático y cultural, a un poso que fueron dejando Rosalía de Castro, Luis Pimentel, Uxio Novoneyra, Luis Pereiro… y en el mundo de la arquitectura Palacios, Manolo Gallego, Cesar Portela, Mauro Lomba… básicamente todas las apuestas y propuestas que hacen en los distintos canales expresivos las distintas generaciones.
1978, a sociedade cambia a un ritmo vertixinoso e a contracultura móvese buscando novos escenarios nos que denunciar as violencias estruturais coas que conviven. Antón Patiño tiña 21 anos e experimentaba con viñetas, trazos e secuencias, construíndo un berro de liberdade entón que precisamos recuperar nos nosos días.
Máis ou menos superado un tardofranquismo escuro e represivo, preséntase un espazo novo con todos os matices por definir. Neste contexto, moitos novos artistas convértense nun faro para a transformación; unha luz brillante que sinala as reivindicacións dun pobo ávido de movemento.
Esa mocidade non sempre supón unha falta de madureza, máis ben todo o contrario: a provocación e a ruptura das convencións estéticas e discursivas son o signo de identidade dunha vangarda en plena efervescencia. Unha mocidade cun obxectivo claro, instrumentalizar a arte e a cultura como ferramentas para o compromiso e a denuncia social.
O cómic experimental sempre ten o valor do disidente, pero nesta situación tan particular e sen ter apenas referentes, é unha rara avis que resplandece fóra da normatividade imposta. Insto é o que é Esquizoide de Antón Patiño: unha sorte de singularidade.
Marxes desfiguradas que escapan das súas propias contornas. Densidades visuais que interpelan á nosa conciencia nun sistema que obvia todo aquilo que o incomoda. Toda unha atmosfera de asfixiante realidade que demostra que «o que non se nomea no existe».
Á fin e ao cabo é una posición política total que pode dar lugar a diversas interpretacións. Por unha banda está o evidente: mostrar realidades excluídas, neste caso a dos enfermos mentais. Pero doutra banda a súa análise esíxenos reformularnos un sistema absolutamente contraditorio, esquizoide de base, que nos somete a unha alienación de extrema complexidade na que funcionamos como xuíz e parte de represións veladas.
Polo seu valor artístico e teórico, Esquizoide é unha das referencias fundamentais da banda deseñada galega. E, grazas ao traballo conxunto entre Editorial Elvira e Fosfatina Ediciones, a reedición desde cómic experimental verá a luz nun momento no que é case imperativo recuperar todo ese espírito crítio para reconstruír os nosos degoxos.
Esquizoide
O álbum Esquizoide (1978) representa unha proposta límite dentro do eido do cómic. Unha aposta experimental que xoga coa sintaxe do medio para o levar a unha dimensión de forte intensidade vangardista. Pasaron máis de catro décadas mais o proxecto segue emitindo a súa inquietante mensaxe. Segue a ser unha proposta radical, figura mesmo nun certo xeito inasimilábel.
Edición especial limitada a 100 exemplares numerados, asinados e intervidos polo autor.
O álbum Esquizoide (1978) representa unha proposta límite dentro do eido do cómic. Unha aposta experimental que xoga coa sintaxe do medio para o levar a unha dimensión de forte intensidade vangardista. Pasaron máis de catro décadas mais o proxecto segue emitindo a súa inquietante m…